03 kwi Działalność gospodarcza, a stosunek pracy
Często spotykamy się z pytaniami dotyczącymi ustalenia stosunku pracy w miejsce stosunku cywilnoprawnego opartego na podstawie umowy o współpracy zawartej przez Samozatrudnionego prowadzącego działalność gospodarczą. Zasadniczo, zgodnie z art. 22 § 1(1), 1(2) Kodeksu Pracy (KP) w związku z art. 22 § 1 KP udowodnienie stosunku pracy nie powinno stanowić większego problemu. Ustawodawca wprost wskazuje, że zatrudnienie, w którym pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem, jest stosunkiem pracy bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest również dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną, przy zachowaniu powyższych ustawowych warunków.
Niemniej udowodnienie przed sądem stosunku pracy może wcale nie wydawać się takie proste, jak się wielu Samozatrudnionym wydaje. W tym zakresie wypowiedział się m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25.04.2014 r. sygn. II PK 200/13. Skład orzekający stwierdził, iż w przypadku, gdy warunkiem podjęcia współpracy z pracodawcą jest założenie przez kandydata osobistej działalności gospodarczej, wówczas zamiar stron, a także treść, charakter i sposób realizacji umowy, mogą przemawiać przeciwko uznaniu jej za umowę o pracę (na podstawie art. 189 KPC). Takie ustalenie wykluczałoby bowiem w szczególności korzystanie przez osobę współpracującą z pracodawcą z wszelkich uprawnień wynikających z prowadzenia działalności gospodarczej.
W stanie faktycznym, na podstawie którego SN wydał wspomniany wyrok, kandydat ubiegając się o zatrudnienie u pracodawcy został wprost poinformowany, że warunkiem podjęcia współpracy jest zarejestrowanie jednoosobowej działalności gospodarczej. Zainteresowany ofertą zarejestrował zatem działalność gospodarczą oraz zwarł z pracodawcą umowę o świadczenie usług. Otrzymał od zleceniodawcy – pracodawcy sprzęt niezbędny do wykonywania umowy. Przełożony wydawał mu bieżące polecenia dotyczące czasu i rodzaju czynności do wykonania. Przedmiotowa umowa została jednak z czasem wypowiedziana przez zleceniodawcę – pracodawcę. Samozatrudniony wniósł sprawę do sądu pracy, twierdząc, że zawarta umowa o świadczenie usług była w rzeczywistości umową o prace i Samozatrudnionemu przysługuje ekwiwalent za niewykorzystany urlop, odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę oraz zapłata trzynastych pensji.
W wyroku prawomocnie kończącym proces Sąd Najwyższy stwierdził jednak, iż Samozatrudniony świadczył jednak usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej. Przekonywujący był w szczególności fakt założenia działalności gospodarczej przed podjęciem współpracy, co wskazywało na zamiar świadczenia usług na podstawie umowy cywilnoprawnej. Ponadto, kluczowa była także treść, charakter i sposób realizacji umowy. Podejmując współpracę, Samozatrudniony został wprost poinformowany, że wiąże się to z założeniem działalności gospodarczej. Przeciw Samozatrudnionemu przemawiał również fakt, iż faktycznie korzystał z uprawnień związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, odliczając koszty uzyskania przychodów w wysokości wyższej niż przy umowie o pracę, czy korzystając z preferencyjnych składek na ubezpieczenie społeczne. Jednocześnie SN podkreślił, że sam fakt wydawania poleceń generalnie nie wyklucza uznania umowy za cywilnoprawną. Także w ramach stosunków cywilnoprawnych strony mogą się umówić, że zleceniobiorca będzie zobowiązany do wykonywania poleceń wydawanych mu przez wyznaczony podmiot.
Mając na uwadze treść powyższego wyroku, wydaje się, że Samozatrudnionym może być coraz ciężej przekonać sąd do swoich racji w sprawach o ustalenie stosunku pracy. Wydaje się, iż każdorazowo zależeć to będzie od okoliczności faktycznych oraz przyjętej argumentacji. Należy również pamiętać, iż przekształcenie stosunku współpracy w stosunek pracy może mieć też negatywne dla Samozatrudnionego konsekwencję fiskalne (zakwestionowanie kosztów uzyskania przychodów, odliczenia podatku VAT, czy niższych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne)